Ondersteun leerlingen en studenten effectief bij het thuis leren met deze vijf basisingrediënten van zelfregulatie

Zelfregulatie was al een hot topic op onderwijsinstellingen voor docenten, maar door de coronacrises werd het ook menens voor leerlingen en studenten. Van de een op de andere dag moesten leerlingen en studenten massaal thuis leren. Hierdoor moesten ze, meer dan voorheen, zelf aan de slag met informatie die bij hen binnen kwam. Plots was er geen docent meer die ervoor zorgde dat leerlingen de aandacht bij de les hielden. Natuurlijk werden ook docenten en ouders in het diepe gegooid. Zij moesten het versnelde proces naar zelfstandigheid (online) begeleiden. In deze serie wil ik docenten en ouders handvatten geven uit de wetenschap over hoe zij jongeren (hiermee vat ik leerlingen en studenten samen) effectief kunnen begeleiden bij het thuis leren. Dat zal ik doen aan de hand van de vijf zelfregulatie basisingrediënten van effectief thuis leren:

1. Aandacht & concentratie
2. Organiseren & prioriteren
3. Studietechnieken
4. Motivatie & uitstelgedrag
5. Reflecteren

 

1. Aandacht & concentratie 

Het is knap lastig om je te concentreren wanneer alles om je heen schreeuwt om aandacht. Wanneer jongeren thuis (proberen te) leren worden ze bestookt, nee gebombardeerd, met opdringerige notificaties van de telefoon, ipad en computer. De algoritmes op newsfeeds als Snapchat, Instagram en Twitter zijn bovendien geoptimaliseerd om de aandacht zo lang mogelijk vast te houden en te smeken om interactie (clicks, likes, comments en shares). Het is dan ook niet vreemd dat leerlingen gemiddeld zo’n 85 keer per dag op hun telefoon kijken, ze er meer dan twee uur per dag op doorbrengen en dat hun IQ-score 15 punten lager ligt wanneer hun telefoon binnen handbereik ligt. Het brein wordt goed in wat het vaak doet, dus als leerlingen vaak worden afgeleid dan zullen zij vooral goed worden in afgeleid raken. Het is dus belangrijk om vroeg aandacht te besteden aan het bewaken van aandacht en concentratie.

Voordat ik wat tips geef, zal ik eerst een klein beetje inzicht geven in hoe het brein aandacht stuurt. Aandacht werkt als een soort filter. Je wordt je alleen bewust van de informatie waar je aandacht op is gericht. Zodra de informatie in je brein binnenkomt worden alle informatiebronnen genegeerd, op eentje na, zodat je die goed kunt waarnemen. Soms word je aandacht automatisch naar iets getrokken, zoals wanneer je een notificatie krijgt van Facebook of je mail. Een klein hersengebiedje in je hersenstam (de locus coeruleus) signaleert dat er iets opwindends of opmerkelijks gebeurt en stuurt noradrenaline (een opwekkende neurotransmitter) naar andere hersengebieden. Het gebied net achter je voorhoofd (de prefrontale cortex) zorgt ervoor dat je je aandacht meteen automatisch richt op de informatiebron.

Je aandacht richt zich alleen helaas niet altijd zo gemakkelijk automatisch ergens op. Je aandacht langdurig richten op moeilijk of saai huiswerk kan knap lastig zijn. Je zult er dan moeite voor moeten doen om je daarop te concentreren. Het hersengebied dat je helpt om te concentreren is opnieuw de prefrontale cortex. Juist, datzelfde hersengedeelte dat automatisch de aandacht richt op een appje of iets anders nieuws of interessants, moet leerlingen ook bij de les houden. Het wordt ons dus van nature ook niet makkelijk gemaakt. Voor jongeren is het extra lastig. De prefrontale cortex is bij jongeren namelijk nog volop in ontwikkeling. Jongeren kunnen zich dan ook korter concentreren dan volwassenen.

Als je jongeren wilt ondersteunen bij het bewaken van hun concentratie, dan kun je dat doen door de leerstof motiverender te maken (hier sta ik bij punt 4 ‘Motivatie’ uitgebreid bij stil) en door hen te leren dat ze hun omgeving zo inrichten dat het moeilijker wordt voor afleidende informatie om het brein te bereiken. Een paar tips:

• Probeer jongeren te bewegen om hun telefoon op de vliegtuigstand te zetten of weg te leggen in een andere kamer.
• Moedig jongeren aan om alle notificaties uit te zetten. Niet alle docenten en leerlingen weten hoe dit moet. Online kunnen leerlingen elkaar hiermee helpen.
• Nodig jongeren uit om afleiders te vernietigen als er toch weer een afleider binnentreedt tijdens het thuis leren.
• Vraag jongeren om websites te blokkeren waar ze vaak naartoe gaat met een website blocker.
• Stimuleer jongeren om oordopjes in te doen of een koptelefoon met muziek waarin geen tekst voorkomt.

Om leerlingen ook echt te bewegen om deze tips toe te passen zul je als ouder of docent didactische technieken in moeten zetten. Van huis uit ben ik wetenschapper, dus ik vind het altijd leuk om kleine experimentjes op te zetten. Vraag leerlingen bijvoorbeeld de ene week om hun afleiders aan te houden tijdens het thuis leren en de andere week om alles zo goed mogelijk af te sluiten. Hier kan vervolgens over gediscussieerd worden. Wat viel hen op? Waren ze sneller klaar met hun huiswerk? Hoe denken ze dat de makers van de apps waar ze op zitten geld verdienen? Hoe denken ze nu zelf dat ze hun omgeving willen inrichten? Hebben ze misschien nog tips voor elkaar?

 

2. Organiseren & prioriteren

Het moge inmiddels duidelijk zijn dat jongeren die thuis leren behoorlijk wat informatie moeten verwerken. Tot nu toe heb ik me gericht op het buitensluiten van informatie die het leerproces verstoort. Maar er is natuurlijk ook zinvolle educatieve informatie waarvan we juist willen dat het binnenkomt bij jongeren. Jongeren vinden het vaak moeilijk om de binnenkomende informatie te organiseren en prioriteren. Ouders en docenten kunnen jongeren hierbij ondersteunen door te helpen bij het opzetten van een systeem waarmee jongeren kunnen oefenen met organiseren en prioriteren. In veel onderwijsinstellingen werken leerlingen vooral met Magister, maar doordat alles automatisch in een agenda wordt geplaatst leren jongeren niet écht om zelf te plannen, organiseren en prioriteren.

Een vrij eenvoudig programma dat leerlingen en studenten kunnen gebruiken, en wat ze ook al goed voorbereid op het werkleven, is een programma zoals Trello of Slack. Bij beginners heb ik een sterke voorkeur voor Trello. Trello is een veredeld notitieblokje met verschillende notitieblaadjes waarop je taken kunt schrijven en taken heen en weer kunt slepen. Ouders en docenten kunnen hierdoor eenvoudig meekijken naar de (poging tot) structuur en hierop feedback geven. Wederom een paar tips:

• Bied als docent structuur en duidelijkheid over de leerdoelen en de verwachtingen.
• Stimuleer jongeren om informatie waarmee ze iets moeten doen direct op te schrijven. Het liefst op iets wat ze altijd bij zich hebben, zoals een telefoon, notitieblokje of agenda.
• Vraag leerlingen om de taakjes en informatie die ze gedurende de dag hebben verzameld op te schrijven in Trello.
• Doe oefeningen met jongeren waardoor ze leren prioriteren. Bijvoorbeeld door ze hun taakjes in volgorde te laten schuiven van belangrijkheid.
• Help ze om grote taken op te delen (zoals een profielwerkstuk) in haalbare kleinere taken (eerste twee paragrafen van de inleiding).
• Help ze een structuur te ontwikkelen in Trello die de prioritering inzichtelijk maakt. Een bekende structuur uit het bedrijfsleven is “To do, Doing, Done”. Zelf prefereer ik de Eisenhower Matrix; waarin op twee assen een onderscheid wordt gemaakt tussen urgentie en belangrijkheid.

Door jongeren te ondersteunen bij het opzetten van een systeem en hier regelmatig naar te kijken en feedback op te geven worden jongeren gestimuleerd met een systeem te experimenteren. Uiteindelijk heeft iedereen een beetje zijn of haar eigen systeempje. Dat is prima. Maar het is extreem waardevol om hier al van jongs af aan mee te oefenen.

 

3. Studietechnieken

Zodra jongeren met studiemateriaal aan de slag gaan, is het van belang dat ze effectieve studietechnieken inzetten, waarmee informatie goed blijft beklijven in het brein. De meest gebruikte technieken zijn markeren, samenvatten, teksten herlezen en aantekeningen maken. Wees kritisch op hoe deze technieken worden ingezet.

Het eerste probleem met deze technieken is dat jongeren ze vaak niet goed beheersen. We vergeten vaak dat deze vaardigheden (op teksten herlezen na) best complex zijn. Ondersteun leerlingen daarom bij het ontwikkelen van deze vaardigheden. Geef regelmatig feedback, of laat leerlingen elkaar feedback geven, op samenvattingen, markeringen en aantekeningen. Nodig ze eens uit om te lezen wat de do’s en dont’s zijn als het gaat om deze vaardigheden. Die tips hebben een docent en ik op een rijtje gezet op onze website: http://leer.tips/.

Het tweede probleem met technieken zoals markeren, samenvatten en herlezen is dat het niet per se de meest effectieve technieken zijn. Vooral teksten markeren en herlezen zijn passieve proces. Maar ook wanneer jongeren samenvatten door teksten gedachteloos overschrijven zijn ze erg passief bezig. Voor de geheugenopslag is het juist cruciaal dat jongeren actief aan de slag gaan met leerstof. Hieronder een paar tips voor effectieve actieve studietechnieken:

• (Stimu)leer leerlingen/studenten een schema of mindmap te maken en geef hier regelmatig feedback op.
• Probeer jongeren zichzelf en elkaar vragen te laten te stellen over de leerstof. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van een leuke quizvorm.
• Laat leerlingen tijdens de tekst zoveel mogelijk nadenken over het beantwoorden van het leerdoel. En als ze het antwoord niet weten, laat ze dan aangeven waar ze vastlopen.
• Moedig leerlingen aan om zelf geheugensteuntjes te maken, zoals een eigen variant van de methode of loci (ook wel het geheugenpaleis genoemd), en deze in te zetten.
• Kijk of je jongeren kunt bewegen om de stof (online) aan elkaar uit te leggen.
• Laat leerlingen tegelijkertijd bewegen en leren. Bijvoorbeeld door kaartjes op een muur te plakken met aan de ene kant een Nederlands woord en aan de andere kant een Franse vertaling. Wanneer ze een balletje tegen een kaart gooien, moeten ze de vertaling noemen.

Tip: ook deze strategieën worden uitvoerig besproken op onze website en in onze Pocket Didactiek app.

4. Motivatie

Organiseren en prioriteren, effectieve studietechnieken… allemaal leuk en aardig, maar als leerlingen niet gemotiveerd zijn om met de materie aan de slag te gaan wordt het toch een lastig verhaal. Passieve houdingen van leerlingen zijn in de klas al een veelvoorkomend probleem. Verschillende inspectierapporten laten zien dat Nederlandse leerlingen relatief ongemotiveerd zijn. In het klaslokaal kun je een passieve houding waarnemen en proberen er iets aan te doen. Wanneer leerlingen thuis leren is het nog moeilijker die passieve houding waar te nemen. De motivatie moet dus ogenschijnlijk nog meer uit jongeren zelf komen. Dat is thuis extra lastig. Het studiewerk moet immers thuis de concurrentie aan met digitale media zoals telefoons, laptops en gamecomputers. Als docent kun je jongeren helpen door leerdoelen en werkvormen in te zetten die jongeren intrinsiek motiverend vinden.

Iedere docent zal gehoord hebben van de zelfdeterminatietheorie, maar voor de ouders nog een korte samenvatting. Het basale idee van deze theorie is dat de intrinsieke motivatie van jongeren kan worden verhoogd, wanneer voldoet wordt aan drie universele basisbehoeften: autonomie, competentie en verbondenheid. Autonomie houdt in dat we zelf willen beslissen over wat we doen en laten. Competentie houdt in dat we het gevoel hebben dat we iets kunnen, zoals het maken van een huiswerkopdracht. Verbondenheid houdt in dat we een sociale verbinding hebben met andere om ons heen. Nu weten we dus aan welke knoppen we kunnen draaien om de motivatie van jongeren te vergroten. Hierbij wat tips:

• Autonomie:
  • Neem jongeren mee in het beslissingsproces of geef ze keuzemogelijkheden. Bijvoorbeeld bij de manier waarop ze laten zien dat ze een bepaalde vaardigheid onder de knie hebben. Dat hoeft niet altijd door een toets te maken. Het kan ook door een vlog, infographic of mindmap.
  • Probeer aansluiting te zoeken bij de beleefwereld van jongeren. Vraag ze wat zij online doen en wellicht kun je je leermateriaal er wel motiverender door maken. Zijn ze gek op Twitter? Wat dacht je van een groepsdiscussie op Twitter? Is Tinder cool? In plaats van het te hebben over de Duitse naamvallen of de Engelse past tense, laat ze een Tinder profiel maken. Zitten ze voornamelijk op 9gag? Je kunt ongetwijfeld het leerdoel opleuken door ook ruimte te maken voor grappige memes die de leerlingen/studenten mogen maken.
  • Zet gamification technieken in. Bij het motiveren van leerlingen kunnen we veel leren van de gamewereld. De gamewereld is al jaren bezig om te proberen te begrijpen hoe ze de aandacht van gamers kunnen vasthouden. Het inzetten van spelelementen in de wereld buiten het spel wordt gamification genoemd.

• Competentie:
  • Geef positieve feedback in plaats van vooral te benoemen wat nog niet goed gaat.
  • Begin bij het bespreken van resultaten met de zaken die al goed gaan. We zijn vaak geneigd om eerst te spreken over de vakken waar het nog niet zo goed gaat.
  • De kans is groter dat een leerlingen/studenten doorgaan met een vak waar ze goed in zijn dan een vak waar ze minder goed in zijn. Probeer ze daarom extra uit te dagen op vakken waar ze goed in zijn. Of probeer een brug te slaan tussen een vak waar ze wil goed in zijn naar een vak waar ze minder goed in zijn. Als iemand bijvoorbeeld erg goed is in Frans, maar niet in economie. Probeer dan iemand eens een economie boek voor beginners in het Frans te laten lezen.

• Verbondenheid:
  • Laat jongeren weten dat je geïnteresseerd bent in wat er in hun leven speelt. Bijvoorbeeld door eens een online één op één gesprek te houden.
  • Zet opdrachten in waar jongeren samen moeten werken. Bijvoorbeeld door jongeren op te splitsen in break-out rooms of door een gedeeld online document waar ze samen aan moeten werken.
  • Jongeren missen de sociale omgang van leeftijdsgenoten enorm. Kijk of je leuke gezamenlijke online activiteiten kunt faciliteren. Bijvoorbeeld door een balletje op te gooien of jongeren na schooltijd samen een online (educatieve) game of serie gaan spelen/kijken.

5. Reflecteren

De heilige graal van het (thuis) leren is misschien wel reflecteren. In dit artikel ben ik jou als docent of ouder tips aan het geven om jongeren te helpen bij het thuis leren. Maar in een ideale situatie constateren jongeren bij zichzelf dat ze bepaalde vaardigheden of kennis nog niet bezitten en gaan ze daarmee actief aan de slag. We willen leerlingen dus uitnodigen om na te denken over hoe ze thuis leren. Het nadenken over het eigen gedrag met als doel daarvan positief te ontwikkelen noemen we reflecteren.

Veel scholen proberen het reflectieproces te ondersteunen met behulp van reflectieformulieren, alleen is dat niet per se de meest effectieve manier om leerlingen te leren reflecteren. Ten eerste komen de vragen niet vanuit de leerling, maar vanuit de docent. Wat je uiteindelijk wilt bereiken is dat leerlingen zelf logische kritische vragen bedenken. Dat leer je minder goed wanneer de vragen staan voorgekauwd op een formulier. Ten tweede zijn de reflectievragen op een formulier voor iedereen hetzelfde, terwijl jongeren vaak andere probleemgebieden hebben waar de vragen over zouden moeten gaan. De ene stelt huiswerk uit, de andere vat niet goed samen. Ten derde is mijn ervaring dat de vragen op reflectieformulieren vaak betrekking hebben op een te grote periode. Als gevolg hiervan worden de antwoorden vaag (“ik ga beter mijn best doen”) en vindt er geen snelle feedback op het gedrag plaats (terwijl we juist het best leren van feedback die snel op het gedrag volgt). Kortom, we willen reflectievragen die vanuit de leerlingen komen, die persoonlijk zijn, die betrekking hebben op een korte periode (liever nog reflecteren over je gedrag vandaag dan over het gedrag van vorige week) en die betrekking hebben op gedrag in plaats van een resultaat.

Om dit te bewerkstelligen kunnen docenten en ouders een reflectiecyclus gebruiken. Een leerling stelt een (gedrags)plan op, oefent daarmee, kijkt hoe het ging en past het vervolgens het plan weer aan. Een goed gedragsplan bevat een trigger (een signaal waarna je aan de slag gaat), een startritueel (eenvoudig gedrag om uitstelgedrag te voorkomen en concentratie te verhogen), gedrag (dat realistisch en concreet omschreven is) en een beloning. Een gedragsplan kan bijvoorbeeld zijn: “Na het middageten (trigger), zet ik mijn smartphone op de vliegtuigtoestand en mijn websiteblocker aan (simpel, concentratieverhogend startgedrag). Daarna ga ik tenminste 30 minuten Engels studeren (concreet, realistisch gedrag). Als ik klaar ben mag ik een aflevering Game of Thrones kijken met de Engelse ondertiteling aan (educatieve beloning).”

Met dit gedragsplan in de hand wordt het opeens veel eenvoudiger voor leerlingen om zichzelf reflectievragen te stellen.

(Trigger) “Begon ik vandaag na mijn trigger?”

(Startritueel) “Stelde ik het maken van huiswerk uit?”

(Gedrag) “Lukte het vandaag om mijn smartphone op de vliegtuigstand te zetten?”

Waarom wel/niet?

(Gedrag) “Hoeveel minuten zat ik aan mijn huiswerk?”.

Hoe kan ik mijn plan aanpassen zodat ik het volgende keer nog een klein beetje beter doe?

Zodra jongeren deze basistechnieken beheersen kun je ze uitnodigen om wat verder na te denken. Wat valt hen op over meerdere dagen? Zien ze een verband met hun gemoedstoestand (moeheid, stress, drukte)? Hebben ze het gevoel dat ze sneller ontwikkelen door te reflecteren?

Wist je trouwens dat ik een app heb ontwikkeld waarmee leerlingen zelfstandig leren reflecteren? De app wordt in juli gelanceerd. Houd de website www.zelfi.nl in de gaten :).

Tot slot

Kort samenvattend, bij effectief thuis leren komt behoorlijk wat kijken. Als docenten en ouders gaan we er vaak te gemakkelijk van uit dat leerlingen het thuis leren zelfstandig wel oppakken. Maar veel jongeren beheersen de basisingrediënten nog onvoldoende om effectief thuis te kunnen leren. Bij het aanleren van die basis is hulp van docenten en ouders welkom. Jullie hebben hier meer ervaring mee en kunnen helpen structuur te bieden. Wanneer je deze basisingrediënten onder knie hebt je daar de rest van je leven profijt van en zal niet alleen je studentenleven, maar ook je werkleven een stuk soepeler verlopen. Het is dus waardevol om hier van jongs af systematisch op te trainen.

 

Meer weten?

Nu al enthousiast? Klik meteen hier!

In dit stuk hebben we een tipje van de sluier meegegeven over de basisingrediënten van effectief thuis leren. Alleen het lezen van informatie zorgt er niet per se voor dat jij als ouder of docent deze technieken effectief kunt inzetten. Daarom geven Neuro Habits en Leer.Tips workshops/webinars om docenten te ondersteunen. We hebben workshops/webinars over alle onderwerpen die in dit stuk zijn aangekaart:

1. Aandacht & concentratie
2. Organiseren & prioriteren
3. Studietechnieken
4. Motivatie
5. Reflecteren

 De workshops/webinars worden los aangeboden. Wij geloven echter het meest in een lange termijn benadering waarin alle onderwerpen aan bod komen en waar docenten/ouders tussen de webinars de strategieën toepassen op jongeren. Daarom bieden we de workshops/webinars aan in een gebundeld pakket. De kosten voor een enkele workshop/webinar bedragen 750€. Wanneer je ze allemaal wilt dan krijg je maar liefst 15% (500€!) korting.

De webinars duren 1 tot 2 uur (afhankelijk van jouw wensen) en alle docenten en ouders gerelateerd aan de onderwijsinstelling mogen meedoen (onze maximale capaciteit is 500 deelnemers). We hebben de ideale mix van praktijkervaring en wetenschap in huis. Onze webinars zijn altijd interactief en informatief en we zorgen ervoor dat kennis ook echt wordt toegepast door docenten.

Nu dan enthousiast? Klik hier!