leren reflecteren leerlingen

(Hoe) Kun je leerlingen leren om te reflecteren?

(Hoe) kun je leerlingen leren reflecteren? Reflecteren betekent dat je nadenkt over je eigen ervaringen en gedrag. Het onderliggende idee om leerlingen te laten reflecteren is dat leerlingen leren van hun eigen gedrag. Dat ze in de toekomst ander gedrag

Reflecteren betekent dat je nadenkt over je eigen ervaringen en gedrag. Het onderliggende idee om leerlingen te laten reflecteren is dat leerlingen leren van hun eigen gedrag. Dat ze in de toekomst ander gedrag vertonen dan in het verleden. Het is dus een manier waarmee we gedragsverandering proberen te bewerkstelligen.

Zoals vaak is de praktijk wat weerbarstiger dan de theorie. Veel docenten zullen de volgende casus wel herkennen. Een leerling houdt onregelmatig huiswerk bij voor Frans en probeert een dag voor de toets nog snel even een berg informatie in haar hoofd te stampen. De leerling haalt een onvoldoende en belooft beterschap tijdens een reflectiegesprek met haar mentor. Ze gaat twee weken voortvarend aan de slag, maar vervalt vervolgens weer in haar oude patroon – uitstellen tot de toets komt.

 

 

Deze cyclus herhaalt zich een paar keer per jaar. Hierdoor krijgen ouders en docenten het idee dat jongeren niet kunnen leren reflecteren. Ze voelen zich gesterkt door breinplaatjes die laten zien dat het puberbrein nog volop in ontwikkeling is. Het is echter een misvatting dat reflecteervaardigheden met de tijd vanzelf wel rijpen en dat je jongeren niet kunt leren reflecteren. Het zijn juist ervaringen die ervoor zorgen dat leerlingen leren reflecteren. Actief hierop trainen is dan ook verstandig. Leren reflecteren versnelt het ontwikkelingsproces.

Drie problemen bij huidige reflectieformulieren

De meeste scholen begrijpen gelukkig dat ze leerlingen actief moeten begeleiden bij het aanleren van reflecteervaardigheden. Ik lees ook vaak op websites van scholen dat ze hier werk van maken. Alleen blijkt in de praktijk dat het leren reflecteren nog te vrijblijvend en te sporadisch plaatsvindt. Zo moeten leerlingen vaak een paar keer per jaar, meestal gelijktijdig met het ontvangen van een rapport, een formulier met reflectievragen invullen.

Een gestandaardiseerd formulier met reflectievragen is alleen niet per se de meest effectieve manier om leerlingen te leren reflecteren. Ten eerste komen de vragen niet vanuit de leerling, maar vanuit de docent. Wat je uiteindelijk wilt bereiken is dat leerlingen zelf logische kritische vragen bedenken. Dat leer je minder goed wanneer de vragen staan voorgekauwd op een formulier. Ten tweede zijn de reflectievragen op een formulier voor iedereen hetzelfde, terwijl leerlingen vaak andere probleemgebieden hebben waar de vragen over zouden moeten gaan. De ene leerling stelt huiswerk uit de andere leerling ziet niet hoe storend zijn gedrag in de klas is. Ten derde is mijn ervaring dat de vragen op reflectieformulieren vaak betrekking hebben op een te grote periode. Als gevolg hiervan worden de antwoorden abstract en vindt er geen snelle feedback op het gedrag plaats. Leerlingen zoeken dan ook van hun toevlucht in het cijfer. Als ik nu eens een euro kreeg voor elke keer dat ik op een reflectieformulier lees… “ik ga beter mijn best doen om betere cijfers te halen”.

Van periodiek reflecteren over cijfers naar dagelijks reflecteren over gedrag

In een eerdere blog schreef ik al eens dat de focus in het onderwijs verlegd moet worden van het meten van cijfers naar het meten van gedrag. Ook reflectievragen moeten betrekking hebben om gedrag. Vergelijk de vraag “Hoe heb ik het afgelopen semester mijn wiskunde aangepakt?” eens met de vraag “Hoe heb ik vandaag mijn wiskunde aangepakt?”. Bij die laatste vraag krijg je vaak een concreet antwoord dat betrekking heeft op gedrag en niet op een cijfer of eindresultaat. De aanpak zit immers nog vers in het geheugen van de leerling. Bovendien krijgt de leerling snelle feedback. En hoe sneller de feedback, hoe groter de kans dat de leerling iets leert. Daarnaast is het een vraag die een leerling makkelijk zelf kan bedenken.

Ik hoor de docentenhersenen nu al kraken. Als leerlingen moeten invullen hoe ze het vandaag hebben gedaan dan moeten ze dus dagelijks reflecteren. Hier kunnen docenten op twee manieren van in paniek raken. Ten eerste is het onmogelijk om leerlingen dagelijks een formulier te laten invullen voor elk vak waar ze aan hebben gewerkt. Ten tweede hebben docenten absoluut geen tijd om naast al het nakijkwerk en het voorbereiden van lessen ook nog eens dagelijks reflectievragen door te lezen.

Om de docenten meteen gerust te stellen: leerlingen kunnen deze vragen zelf digitaal dagelijks invullen en de docenten hoeven niet naar de antwoorden te kijken. Digitale middelen kunnen helpen om leerlingen te herinneren aan hun reflectievragen die ze online kunnen invullen. Dit kan zelfs gratis, met bijvoorbeeld Google forms. Het kan ook anders; zo zijn wij zelf bezig met het ontwikkelen van een mobiele applicatie, Zelfi, die leerlingen helpt met plannen, concentreren en reflecteren. Maar hoe het ook gebeurt, het gaat er om dat leerlingen dagelijks even heel kort invullen hoe het ze verging met de vakken waarop ze die dag zijn bezig geweest. De vragen moeten als doel hebben om de leerlingen een beter plan te laten maken voor de volgende dag. Als de vragen simpel en concreet zijn (een voorbeeld volgt hieronder), hoeft er geen docent aan te pas te komen.

Goede reflectievragen volgen logischerwijs uit een (gedrags)plan

De docent is wel nodig bij het begeleiden van leerlingen bij het maken van een goed gedragsplan, maar dit kan heel eenvoudig klassikaal bewerkstelligd worden. Effectieve reflectievragen hebben namelijk betrekking op een gedragsplan. Een gedragsplan omvat een trigger (een signaal waarna je aan de slag gaat), een startritueel (eenvoudig gedrag om uitstelgedrag te voorkomen en concentratie te verhogen), gedrag (dat realistisch en concreet omschreven is) en een beloning (zie een eerdere blog voor een meer uitvoerige uitleg). Een gedragsplan kan bijvoorbeeld zijn: “Na het avondeten (trigger), zet ik mijn smartphone op de vliegtuigtoestand en mijn websiteblocker aan (simpel, concentratieverhogend startgedrag). Daarna ga ik tenminste 30 minuten Engels studeren (concreet, realistisch gedrag). Als ik klaar ben mag ik een aflevering Game of Thrones kijken met de Engelse ondertiteling aan (educatieve beloning).”

Elementen waaruit een gedragsplan bestaat

Uiteindelijk vindt een (zeer) korte reflectie plaats aan de hand van een digitale reflectievragenlijst. De vragen kunnen leerlingen zelf stellen en volgen heel logisch op de verschillende onderdelen uit het plan (de trigger, het startritueel, het gedrag of de beloning). Voorbeelden van logische vragen zijn:

– (Trigger) “Begon ik vandaag na mijn trigger?”

– (Startritueel) “Stelde ik het maken van huiswerk uit?”

– (Gedrag) “Lukte het vandaag om mijn smartphone op de vliegtuigstand te zetten?”

– (Gedrag) “Hoeveel minuten zat ik aan mijn huiswerk?”.

De leerling kan vervolgens kort beschrijven waarom een onderdeel van het plan wel of niet lukte. Als het de leerling niet is gelukt om het plan uit te voeren kan die vervolgens aan vier knoppen draaien om het plan de volgende keer wel te laten slagen (de trigger, het startritueel, het gedrag of de beloning). Doordat de leerling hiermee dagelijks aan de slaag gaat wordt reflecteren uiteindelijk een gewoonte.

Leerlingen moeten eerst begrijpen waarom reflecteren nuttig is

Met het gebruik van een gedragsplan wordt het ook duidelijker voor leerlingen om in te zien waarom reflecteren nuttig is. Ze gaan merken dat ze steeds beter worden in het opzetten van een concreet en realistisch plan. Dat is belangrijk want het doel van reflectieformulieren is voor veel leerlingen vaak onduidelijk. Het is een ‘moetje’. “Ik moet reflectievragen invullen omdat ik anders bij economie niet weg mag”, aldus mijn 15-jarige broertje over reflectievragen. Om hem ervan te overtuigen dat reflecteren een superbelangrijke eigenschap is liet ik hem filmpjes zien van zijn Oranjehelden Frenkie de Jong en Mathijs de Ligt. Zelfs na gewonnen wedstrijden kijken zij extreem kritisch naar hun prestaties op het veld. Als oefening zou je leerlingen filmpjes op Youtube kunnen laten opzoeken van hun helden die kritisch naar hun eigen gedrag kijken. Zo sluit je aan bij de belevingswereld van leerlingen.

Ben je mentor van een groep leerlingen? Ga dan eens aan de slag met bovenstaande tips of nodig ons uit voor een workshop!

Ben je ook benieuwd wat Neuro Habits voor jou, je collega’s of je leerlingen kan betekenen? Kijk gerust even rond op onze site of neem contact op

Deel dit bericht

Share on facebook
Share on google
Share on twitter
Share on linkedin
Share on pinterest
Share on print
Share on email

Hannelore Hemeltjen

Onderwijskundige

Hannelore Hemeltjen is al meer dan 25 jaar docent aardrijkskunde en een ervaren trainer in het onderwijs. Nadat ze de master Learning & Innovation succesvol heeft afgerond is ze 4 jaar lang onderwijskundig leider geweest in het VO. Haar passie ligt bij lesgeven en didactiek. Ze richt ze zich nu, naast het lesgeven in het VO, op het begeleiden en trainen van docenten en teams, die hun onderwijs willen versterken. Hannelore is vriendelijk, doeltreffend, enthousiast en kan goed luisteren.

Gespecialiseerd in

Onderwijs

Didactiek

Veranderkundige procesbegeleiding

hannelore

Erik Groot Koerkamp

Onderwijsexpert

Hij is al zijn hele werkzame leven in het onderwijs werkzaam op allerlei plekken en is zeker niet van plan over een paar jaar met pensioen te gaan. Daardoor is het echt je leven lang leren. Hij neemt je graag mee naar talentontwikkeling, formatief handelen, onderzoekend leren en groei-mindset. Erik is creatief, bevlogen en altijd nieuwsgierig.

Gespecialiseerd in

Onderwijsvernieuwing

Reflecteren

Differentiatie

erik-groot-koerkamp-removebg-preview

Neuro Habits gebruikt cookies om uw ervaring op onze site te optimaliseren. Door verder te gaan op onze site gaat u akkoord met ons privacybeleid en de cookies die wij verwerken.

Ronald Flohil, MSc.

Arbeid- en organisatiepsycholoog

Ronald heeft een fascinatie voor menselijk gedrag. Logisch, want hij is Arbeid- en Organisatiepsycholoog. Tijdens zijn studie heeft hij zich gespecialiseerd in Coaching & Vitaliteit binnen organisaties. Hij komt snel tot de kern en werkt oplossingsgericht om tot blijvende gedragsverandering te komen. Ronald is energiek, vriendelijk en analytisch. 

Gespecialiseerd in

Coaching

Vitaliteit

Gedragsverandering

Neuro_Habits_Ronald

Drs. Loes Kreemers

Duurzaamheidspsycholoog

Loes is gespecialiseerd in groen gedrag. Ze is projectleider en onderzoeker bij het lectoraat psychologie voor een duurzame stad bij de Hogeschool van Amsterdam. Hier doet ze onderzoek naar de gedragsverandering die van belang is voor de transitie naar een duurzame maatschappij. Loes studeerde sociale psychologie om te begrijpen waarom mensen bepaalde keuzes maken. Ze promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam op onderzoek naar gedragsverandering en zelf-compassie. Loes helpt beleidsmakers om duurzame keuzes aantrekkelijk te maken voor breder publiek en adviseert Neuro Habits bij casussen die gaan over groen gedrag.

Gespecialiseerd in

Duurzaamheid

Groen gedrag

Arbeid & Organisatie

neuro-habits-4

Dr. Inge Wolsink

Arbeid en organisatie psycholoog

Sociaal, slim, gepassioneerd en creatief. Inge is gepromoveerd als arbeid & organisatie psychologe en deed onderzoek naar proactief gedrag en creativiteit aan de Universiteit van Amsterdam. Na haar promotie-traject ondervond ze zelf de consequenties van hevige stress. Tijdens haar herstel specialiseerde ze zich in de wetenschap achter stress, en volgde een opleiding tot yoga docent in India. Nu helpt ze organisaties en particulieren om op een gezonde manier creativiteit en effectiviteit te bevorderen, en stress te signaleren en reduceren.

Gespecialiseerd in

Stress

Creativiteit

Mindfulness

animatie-website-inge_004

Jay Borger, MSc.

Biopsycholoog

Jay is afgestudeerd als psychobioloog en altijd gepassioneerd geweest over hoe je wetenschappelijke kennis kan gebruiken om mensen fitter en gezonder te maken. Tijdens zijn studiejaren kreeg hij snel door dat er veel informatie is die niet wordt toegepast in de praktijk. Bij Neuro Habits draagt hij zijn kennis over naar de praktijk. Jay is vriendelijk, zorgvuldig en gedreven en staat altijd open voor een gesprek.

Gespecialiseerd in

Gezond gedrag

Slaap

Stress

jay

Drs. Daniël H. D. Maij

Psychiater / adviseur

Daniël is de broer van David. Hij is geen medewerker van Neuro Habits, maar geeft advies vanuit zijn functie als psychiater bij de GGZ-instellingen Parnassia en Antes. Daniël is gespecialiseerd en opleider in de verslavingspsychiatrie en weet zodoende ook alles van gewoontevorming. Daniël’s advies wordt altijd ingewonnen bij verslavingsproblematiek of bij het gebruik van medicijnen. Dit is belangrijk, want psychologen hebben geen geneeskunde gestudeerd en psychiaters wel.

Gespecialiseerd in

Geneeskunde

Arts

Verslaving

Roos Hijner, MSc.

Gedragspsycholoog

Roos wilde vroeger astronaut worden, maar besloot met beide benen op de grond te blijven staan en studeerde af als Psycholoog Arbeid & Gezondheid. Ze is het liefst dagelijks bezig met onderwerpen die er echt toe doen op het snijvlak van mens, welbevinden op het werk en leven lang ontwikkelen. Je mag haar dan ook altijd wakker maken voor een goed gesprek over motivatie, vitaliteit, werkplezier en onderwijs. Roos is bevlogen, nieuwsgierig, betrokken en enthousiast.

Gespecialiseerd in

Onderwijs

Vitaliteit

Werkgeluk

Neuro_Habits_Roos

Dr. Sanne de Wit

Klinisch psycholoog / adviseur

Dr. Sanne de Wit is geen medewerker van Neuro Habits, maar geeft onafhankelijk advies vanuit haar functie als universitair hoofddocent en gewoonteonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast is ze nauw betrokken bij de ontwikkeling van Zelfi, de mobiele applicatie waarmee we onderwijsinstellingen helpen zodat leerlingen en studenten betere leren plannen, reflecteren en concentreren.

Gespecialiseerd in

Klinische psychologie

Gewoontevorming

Zelfi

sanne_gif

Dr. David L. R. Maij

Neuropsycholoog

David komt uit een onderwijsgezin en raakte gebiologeerd door de psychologie van leren en gedragsverandering. David is psycholoog NIP, haalde masters in klinische gezondheidspsychologie en cognitieve neurowetenschappen en promoveerde in de gedragswetenschappen. Zijn passies liggen bij gezondheidsgedrag en het onderwijs. David is kritisch, creatief en vriendelijk. Moeilijke dingen legt hij je makkelijk uit.

Gespecialiseerd in

Gewoontevorming

Onderwijs

Brein

david
Stel ons een vraag
Stel nu je vraag via Whatsapp
Hi! 👋
Hoe kunnen wij helpen?